Ustawa o fundacji rodzinnej – jakie zalety dla piekarni i cukierni

W Polsce duża liczba piekarni oraz cukierni to firmy rodzinne. Zdecydowana część z nich mierzy się (lub będzie mierzyła się w przyszłości) z koniecznością przekazania majątku firmy następcom prawnym. 22 maja 2023 roku weszła w życie ustawa o fundacji rodzinnej, która powinna okazać się znakomitym rozwiązaniem dla cukierników oraz piekarzy myślących o przyszłości swoich zakładów. Fundacja rodzinna będzie miała na celu gromadzenie i zarządzanie majątkiem przekazanym przez fundatora i inne osoby.

Ze wspomnianego majątku fundacji rodzinnej będzie można finansować koszty utrzymania beneficjentów, ich kształcenia etc. Zalety fundacji rodzinnej to między innymi możliwość wycofania się fundatora - przedsiębiorcy z aktywnego prowadzenia biznesu, bez utraty dochodów oraz finansowe zabezpieczenie członków rodziny. Ma również pomóc w oddzieleniu spraw biznesowych i rodzinnych. Głównym jej celem jest jednak utrzymanie majątku w jednych rękach i ochrona majątku oraz efektywne zarządzanie majątkiem i jego pomnażanie.

W dotychczasowym stanie prawnym, aby przeprowadzić skutecznie sukcesję, cukiernicy i piekarze musieli posiadać oficjalnych następców, będących w stanie oraz posiadających chęci do dalszego prowadzenia zakładu, lub co najmniej sprawowania w nim funkcji właścicieli. W rzeczywistości, warunek ten nie zawsze był możliwy do zrealizowania. Nowa ustawa to świetne rozwiązanie przy planowaniu sukcesji w perspektywie wielu pokoleń.

Przed wejściem ustawy, w przypadku braku następcy (tzw. sukcesora), braku współpracy lub chociaż pewnego rodzaju porozumienia między poszczególnymi członkami rodziny, właściciele piekarni oraz cukierni często nie mieli wyjścia, decydując się na sprzedaż zakładu. Ustawa ma na celu uprościć ten proces.

Dzięki ustawie, przekazanie firmy rodzinnej do fundacji rodzinnej ma chronić majątek piekarni czy cukierni przed podziałem, umożliwić dalsze pomnażanie kapitału oraz dalsze pobieranie z niego korzyści, które będzie można w późniejszym czasie przeznaczyć na pokrycie podstawowych kosztów osób wskazanych przez fundatora.

Co należy zrobić, aby zarejestrować fundację rodzinną?

Do powstania fundacji rodzinnej będzie konieczne:

1) złożenie oświadczenia o ustanowieniu fundacji rodzinnej w akcie założycielskim albo w testamencie,
2) ustalenie statutu fundacji rodzinnej,
3) sporządzenie spisu majątku fundacji,
4) ustanowienie organów fundacji rodzinnej,
5) założenie funduszu założycielskiego (przed wpisaniem do rejestru fundacji rodzinnych),
6) wpis do rejestru fundacji rodzinnych.

Oświadczenie o ustanowieniu fundacji rodzinnej oraz jej statut

Zgodnie z przyjętą ustawą o fundacji rodzinnej, do jej utworzenia niezbędne jest „złożenie oświadczenia o ustanowieniu fundacji rodzinnej w akcie założycielskim albo w testamencie”.

W związku z powyższym, powstanie fundacji może nastąpić na dwa sposoby:

W akcie założycielskim sporządzonym przed notariuszem - wówczas fundacja powstaje w momencie sporządzenia aktu założycielskiego (do czasu jej zarejestrowania w rejestrze fundacji rodzinnych, funkcjonuje ona pod nazwą fundacja z dopiskiem „w organizacji”).

W testamencie, który (co ważne) również musi zostać sporządzony przed notariuszem. Podczas realizacji tego sposoby należy jednak pamiętać, iż fundacja powstanie dopiero po śmierci fundatora - z chwilą ogłoszenia testamentu.

Fundacja utworzona w akcie założycielskim sporządzonym przed notariuszem może mieć więcej niż jednego fundatora (np. męża i żonę – wspólników spółki), natomiast fundacja ustanawiana w drugi sposób – przy pomocy testamentu, (uwzględniając fakt, że testament może zawierać rozrządzenia tylko jednego spadkodawcy) może mieć wyłącznie jednego fundatora.

Ryzyka powstania fundacji „w testamencie”

Powołana w testamencie fundacja rodzinna powinna pozwolić na dalsze nienaruszone istnienie firmy, również po śmierci jej założyciela (fundatora).

A jak jest w rzeczywistości?

W rzeczywistości w ustawie o fundacji rodzinnej możemy w tym zakresie dostrzec wiele nieścisłości, mianowicie – w przypadku braku inicjatywy osób wyznaczonych do zarządu lub też powołanych jako beneficjenci, jak również brak aktywnych działań z ich strony, fundacja rodzinna powołana w testamencie może nigdy nie zostać utworzona, a sam fundator nie może w tym temacie nic zrobić .

Co zrobić?

W tym miejscu dochodzimy do konkluzji odnośnie skuteczniejszego sposobu założenia fundacji – jeśli chcemy mieć pewność, że fundacja rodzinna powstanie i będzie funkcjonować, fundator powinien utworzyć ją w akcie założycielskim sporządzonym przed notariuszem, a nie w testamencie.

Kolejnym (a zarazem bardzo ważnym) etapem założenia fundacji jest ustalenie jej statutu. Należy to do obowiązku fundatora zgodnie z art. 26 ust. 1 ustawy, a sam statut należy sporządzić w formie aktu notarialnego. Status – zgodnie z ustawą, określa m.in. :

• nazwę fundacji rodzinnej,

• siedzibę fundacji rodzinnej,

• szczegółowy cel fundacji rodzinnej,

• beneficjenta lub sposób jego określenia i zakres przysługujących beneficjentowi uprawnień,

• zasady prowadzenia listy beneficjentów.

Co bardzo ważne, statut fundacji rodzinnej będzie określał beneficjentów, którzy będą upoważnieni do otrzymania świadczenia od fundacji rodzinnej lub mienia rozwiązaniu takiej fundacji. Uzyskanie statusu beneficjenta będzie możliwe przez dwie kategorie podmiotów, tj. osoby fizyczne oraz organizacje pozarządowe prowadzące działalność pożytku publicznego. Należy podkreślić, iż beneficjentem fundacji rodzinnej będzie mógł zostać również sam fundator. W ustawie nie odnajdziemy przeciwwskazań, by po wniesieniu majątku do fundacji rodzinnej otrzymywał on od niej świadczeń. Takie działanie umożliwi fundatorowi wycofanie się z aktywności zawodowej przy jednoczesnym zabezpieczeniu środków na bieżące utrzymanie.

Sporządzenie spisu mienia oraz ustanowienie organów fundacji rodzinnej wymaganych przez ustawę lub statut

Gdy już ustalimy statut fundacji rodzinnej, staniemy przed wyzwaniem sporządzenia spisu mienia. Na podstawie art. 27 ust. 1 ustawy dnia 26 stycznia 2023 r. o fundacji rodzinnej - prawa majątkowe wniesione przez fundatora albo osoby inne niż fundator do fundacji rodzinnej, ze wskazaniem osoby wnoszącej mienie oraz z określeniem rodzaju i wartości każdego z wniesionych składników mienia, w wysokości określonej według stanu i cen z chwili ich wniesienia oraz ich wartości podatkowej, zamieszcza się w spisie mienia. Fundator ma zatem obowiązek sporządzić spis mienia wnoszonego do fundacji rodzinnej, na pokrycie funduszu założycielskiego wynoszącego 100 tys. zł. Spis mienia powinien mieć formę pisemną! Spis powinien określać osobę wnoszącą mienie oraz rodzaj i wartość każdego z wniesionych składników mienia, w wysokości określonej według stanu i cen z chwili ich wniesienia oraz ich wartości podatkowej.

Spis powinien również zawierać informację o proporcji wartości mienia wniesionego do fundacji rodzinnej przez każdego z fundatorów lub przez fundację rodzinną. Jest to ważne szczególnie ze względu na kwestie podatkowe. Mienie wniesione przez fundatorów powinno być rozumiane jako mienie wniesione przez fundatora lub jego małżonka, zstępnych, wstępnych lub rodzeństwo, natomiast jako mienie wniesione przez fundację rodzinną rozumie się mienie wniesione przez jakąkolwiek inną osobę.

Określenie wyżej przedstawionej proporcji jest ważne z punktu widzenia opodatkowania wypłat z fundacji rodzinnej. Część przychodów fundatora albo osoby będącej w stosunku do fundatora osobą zaliczaną do tzw. „grupy zero” w rozumieniu ustawy o podatku od spadków i darowizn (tj. małżonek, zstępni, wstępni, pasierbi, rodzeństwo, ojczym i macocha), odpowiadająca tej proporcji, będzie zwolniona z podatku dochodowego. Za dokonanie spisu mienia odpowiedzialny jest fundator, który uwzględniają w spisie również mienie wnoszone do fundacji rodzinnej na pokrycie funduszu założycielskiego. Za aktualizację spisu odpowiedzialny jest Zarząd.

Bardzo ważnym argumentem przemawiającym za korzyściami z zainteresowania się tematem założenia fundacji rodzinnej jest brak podzielności jej majątku na udziały posiadane przez poszczególnych członków rodziny – taka właściwość pomaga w uporządkowaniu sukcesji oraz skutecznym zabezpieczeniu rodzinnego majątku.

Po sporządzeniu spisu mienia, należy ustanowić organy fundacji rodzinnej wymagane przez ustawę lub statut. Organami fundacji na gruncie art. 43 ustawy są zarząd, rada nadzorcza oraz zgromadzenie beneficjentów, ale jedynie rada nadzorcza jest organem fakultatywnym.

Uwaga! W przypadku gdy liczba beneficjentów przekracza dwadzieścia pięć osób, wówczas ustanowienie rady nadzorczej jest obowiązkowe. Organy w fundacji rodzinnej są bardzo podobne do tych, które spotykamy na co dzień w spółkach kapitałowych. Różnica polega jednak na fakcie, iż w przypadku fundacji rodzinnych mamy do czynienia ze zgromadzeniem beneficjentów, czyli osobami fizycznymi lub organizacjami pozarządowymi, o których mowa w art. 3 ust. 2 ustawy z dnia 24 kwietnia 2003 r. o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie, prowadzącymi działalność pożytku publicznego w rozumieniu art. 3 ust. 1 tej ustawy, których ma zabezpieczać fundacja. Odmiennie wygląda to w spółkach kapitałowych, w których fakultatywnie występuje zgromadzenie wspólników (spółki z ograniczoną odpowiedzialnością) lub walne zgromadzenie akcjonariusz (spółki akcyjne).

Teraz przejdźmy do podobieństw - fundacja rodzinna, podobnie jak spółki prawa handlowego, będzie działać przez swoje organy: zarząd, radę nadzorczą oraz zgromadzenie beneficjentów. Fundacja rodzinna obowiązkowo będzie musiała być poddawana cykliczne oraz, niezależnej ocenie pod względem prawidłowości, rzetelności oraz zgodności z prawem, celem jej powstania oraz jej dokumentacją.

Ponadto należy wspomnieć, iż fundacja rodzinna będzie mogła wykonywać działalność gospodarczą, ale wyłącznie w zakresie określonym w art. 5 ustawy o fundacji rodzinnej, tj. np. w zakresie zbywania mienia (o ile mienie to nie zostało nabyte wyłącznie w celu dalszego zbycia, najmu, dzierżawy lub udostępniania mienia do korzystania na innej podstawie, nabywania i zbywania papierów wartościowych, instrumentów pochodnych i praw o podobnym charakterze).

Wniesienie funduszu założycielskiego oraz wpis do rejestru fundacji rodzinnych

Gdy już utworzymy organy fundacji rodzinnej, możemy przystąpić do wniesienia funduszu założycielskiego:

1. przed wpisaniem do rejestru fundacji rodzinnych w przypadku ustanowienia fundacji rodzinnej w akcie założycielskim

albo

2. w terminie dwóch lat od dnia wpisania fundacji rodzinnej do rejestru fundacji rodzinnych w przypadku ustanowienia fundacji rodzinnej w testamencie.

Kapitał założycielski musi wynosić co najmniej 100 tys. zł.

Fundatorem może być osoba fizyczna, która posiada pełną zdolność do czynności prawnych.

• Fundację rodzinną, ustanowioną w akcie założycielskim może założyć kilku fundatorów.

• Fundacja utworzona w testamencie może mieć tylko jednego fundatora.

Ostatnim etapem utworzenia fundacji rodzinnej jest wpisanie jej do rejestru fundacji rodzinnych prowadzonego przez sąd rejestrowy. W przypadku aktu założycielskiego, takiego zgłoszenia dokonuje fundator, natomiast w przypadku ustanowienia fundacji rodzinnej w testamencie, zgłoszenia fundacji rodzinnej do rejestru fundacji rodzinnych dokonuje zarząd. Niezależnie od powyższego, zgłoszenia fundacji rodzinnej do rejestru fundacji rodzinnych podpisują wszyscy członkowie zarządu.

Art. 85 ustawy o fundacjach rodzinnych stanowi, iż w przypadku gdy fundacja rodzinna nie została zgłoszona do rejestru fundacji rodzinnych w terminie sześciu miesięcy od dnia sporządzenia aktu założycielskiego albo ogłoszenia testamentu, albo w przypadku gdy postanowienie sądu rejestrowego odmawiające zarejestrowania stało się prawomocne, fundacja rodzinna w organizacji ulega rozwiązaniu. Warto trzymać się terminów.

Koszty założenia fundacji rodzinnej

Ustawodawca określił opłaty związane z rejestracją fundacji rodzinnej, kształtujące się w następujący sposób:

• rejestracja podmiotu w Rejestrze Fundacji Rodzinnych - opłata w wysokości 500 złotych;

• dokonanie wpisu w Rejestrze Fundacji Rodzinnych - opłata w wysokości 250 złotych.

Poza opłatami związanymi z rejestracją fundacji rodzinnej należy również pamiętać o kosztach wynikających ze sporządzenia aktu notarialnego czy testamentu (w zależności od wyboru formy założenia).

Podatki

Opodatkowanie fundacji rodzinnej i beneficjentów co do zasady jest neutralne podatkowo, co oznacza, iż samo założenie fundacji rodzinnej oraz przekazanie do niej majątku nie będzie opodatkowane (brak PCC i CIT w tym zakresie). Fundacja rodzinna będzie płacić CIT 15%, jednak będzie on pobierany dopiero w momencie przekazywania środków beneficjentom. Nie ma możliwości odliczenia kosztów uzyskania przychodów i amortyzacji.

Beneficjenci będący osobami fizycznymi, którzy są podatnikami PIT, będą zwolnieni z podatku, jeśli będą posiadali status fundatora lub jego najbliższej rodziny - małżonka, rodzeństwa, pasierba, ojczyma lub macochy. Pozostali zapłacą 15% PIT. Beneficjenci stanowiący organizacje pozarządowe będą płacić CIT na dotychczasowych zasadach, a co za tym idzie będą mogli skorzystać z obowiązującego zwolnienia przedmiotowego.